Маңғыстаудың тылсым таңбасы: Жұмбақ тас құпиясы
Тылсымға толы қазақ даласы таңқалдырудан жалыққан емес. Маңғыстаудың шөлді аймағынан жебе тәрізді жұмбақ алып құрылыс орыны табылды.
Бұл ғажайыптың сыры неде? Ежелгі өркениеттен қалған таңба, келімсектердің тастаған белгісі немесе табиғат тылсымы ма?
Google карталарына N43°24’31.80″, e54°06’22.50″ координаттарын енгізіп қарасаңыз, жебе тәрізді ғимараттар салынғанын көреміз. Академик тарих ғылымдарының докторы, Бауыржан Байтанаевтың айтуынша әр қанатының ұзындығы 800-900 метр болады. Таспен белгіленген жебе ұшымен бірге есептесек, 1,5 шақырымға жетпек. Тастан жасалған біліктердің биіктігі қазір бір метрден сәл асады. Бұл құрылымдардың тізбегі әйгілі «Бозжыр» трактатынан 100 км-ден астам қашықтықта байқалды. Бірақ ғалымдар оның Өзбекстан аумағына қарай созылып жатқанына сенімді.
Бұл Перудегі НАСКО шөліндегі жұмбақ сызықтар мен сызбалардың әлемге әйгілі жүйесінің ұзындығынан асып түседі. Бұл құрылымдар жергілікті халыққа «Аран» деген атпен белгілі. Қазба деректері табылған керамика мен басқа заттар біздің дәуіріміздің бірінші ғасырына жататыны байқалған.
Сонымен, ұзындығы Ұлы Қытай қабырғасына ұқсайтын тастан жасалған бұйымдар не үшін қызмет еткен?
Елестетіп көрейік. Сізге әр күн сайын жыртқыштардан, қатты желден, ми қайнатар ыстықтан немесе үскірік суықтан сақтану керек. Немесе, кез-келген минутта жаулар сізге шабуыл жасауы мүмкін делік. Тарихта адамдардың осындай ойламсыз, көп күшті қажет ететін әрекеттерді жасауының екі себебі ғана бар. Егер жас шамасы құрдас, Египет пирамидаларының құрылысын еске түсіретін болсақ, олар перғауындардың рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мыңдаған адамдардың керемет күш-жігерін жұмсап, өлімнен қорқу себебінен тұрғызылды емес пе?
Пасха аралының мегалитикалық құрылымын, жанартаулық көп тонналық тастың қатты бөліктерін ойып, бірнеше шақырым жерде аштық пен ыстыққа қарамастан шаршаған полинезиялықтар Аралдың қаупінен құтылу үшін қолмен тасымалдаған. Алып адам фигуралары басқа аралдардағы тайпаларының назарын бірінші болып аударуы керек еді.
Бұндай ресурстарды жұмсаудың екінші себебі-өмір сүру. Оңтүстік Американың Анд шыңдарындағы алып гранит блоктарынан тұратын алынбайтын қабырғаларды еске түсірейік. Олар соғысқан көршілерден қорғану қызметін атқарған. Сонымен қатар, Еуропадағы ортағасырлық бастиондар барондар мен герцогтардың мықтылығы мен күшін көрсетті. Олардың тұрғындарын ішкі соғыстардан қорғады. Тайпаның өмір сүруін қамтамасыз ететін тағы бір себеп-азық-түлік іздеу. Ауылшаруашылық дәуіріне дейін тек еңбек пен күш адамға жоғары калориялы тағаммен қамтамасыз ете алады.
Өздеріңіз білетіндей, Қазақстан аумағына адамдар шамамен 30-40 мың жыл бұрын қоныстанған. Ал адамдар қоршаған ортамен өзара іс-қимыл жасай алмаған. Тарих оқулықтарынан біз сол кезде адамдар аң аулау мен терімшілікпен айналысқаны туралы берілетін. Есімізде қалған, мектеп оқулықтарындағы әйгілі суреттер мамонттарды аулау сәттері бейнелеген. Онда алып жануарлар шұңқырға кіріп, тас лақтырғаны көрсетіледі. Содан кейін олардың еті ілініп, ұзақ уақыт бойы сақталған. Алайда, мұз дәуірінің аяқталуы да Қазақстан аумағына қоныстану кезеңіне жататынын ұмытпау керек. Мұздың солтүстікке қарай шегінуімен бірге мамонттар да жоғала бастайды.
Жергілікті аңшылар не істеді? Жергілікті қалған жануарларды аулау. Өздеріңіз білетіндей, Қазақстан аумағындағы мамонттардың жалғыз құрдастары ақбөкендер болған. Бұл жебе тәрізді орналасқан тас биіктігінің өзіндік себептерін түсіндіретін тәрізді… Дала бөкендері мұндай қоршаудан секіре алмайды. Көші-қон кезінде үлкен аумақтан үлкен табындар осы құрылымдарға айдалған болуы мүмкін. Сол варварлық әдіспен (таспен ұру) біздің алыстағы ата-бабаларымыздың азықпен тұтынуын қамтамасыз еткен болса керек.
Дәл осындай әдістерді 70-80 жылдары қазақстандық даладағы бригадалар да қолданған. Біздің ата-аналарымыз, ата-әжелеріміз дүкендерде бір рубльден аспайтын бағадағы, балғын, дәмді ет сатылғанын есіне алып жатады. Ақбөкендердің санын реттеу кезінде заманауи аңшылар дәл осындай әдістерді қайта қолданады.
Жаңа ашылулар мен зерттеулерді ескере отырып, біз ежелгі қауымдастықтардың даланың қатал жағдайында қауіпсіздік пен азық-түлікті қамтамасыз етуге тырысып, орасан зор еңбек еткенін осыдан-ақ көре аламыз. Осылайша, бұл мега-құрылымдар өздерінің ауқымдылығымен және техникалық шеберлігімен таң қалдырып қана қоймайды, сонымен қатар ежелгі өмір сүру стратегияларын және адамның қоршаған табиғатпен өзара әрекеттесу кілтін ұсынағанын көрсетеді. Олар мыңдаған жылдар бұрын осы жерлерді мекендегендердің тарихы мен даналығын ашуға көмектесетін біздің және ежелгі өркениеттердің арасындағы көпірге айналды.
Ақбөкеннен қалай және қандай тағамдар дайындалғаны, ақбөкендердің терісі мен сүйектері қалай қолданылғаны және олардың ата-бабаларымыздың рухани өмірінде қандай орын алғаны туралы біз келесі мақалаларда айтатын боламыз.