Сенат Төрағасы: Президенттің өңірлерді орталықсыздандыру бағдары – реформаның революциялық бағыты
Мемлекет басшысының орталықсыздандыруға және өңірлерге барынша дербестік беруге арналған реформалары революциялық сипатқа ие. Сенат Төрағасы Мәулен Әшімбаев «Реформалардың мәні: Қуатты өңірлер – қуатты ұлт» атты мақаласында осындай пікір білдірді. Ол ел тарихында алғаш рет орталық билік басқару тетіктерін экономикалық жағынан ғана емес, саяси тұрғыдан да өңірлердің қолына беру жөнінде шешім қабылдағанын атап өтті.
«Революция асығыс емес, эволюциялық жолмен іске асырылады. 2021 жылдың шілдесінен бастап ауыл, кент және ауылдық округ әкімдерін тікелей сайлау бойынша пилоттық жоба іске қосылды. Нәтижесінде, 2023 жылдың тамызына дейін 1668 әкім сайланды, олардың 57 пайызы негізінен жаңа есімдер. Келесі кезеңде, 2023 жылғы қарашада 42 ауданда және 3 өңірлік маңызы бар қалада аудан және қала әкімдерінің пилоттық сайлауы өтті. Пилоттық сайлау өзінің тиімділігін көрсетті және бүкіл ел бойынша аудан әкімдерін сайлау процесіне түрткі болды. 2025 жылға қарай аудан әкімдері 100 пайыз жергілікті жерлерде сайланатын болды. Оның ауқымы одан әрі де тереңдей түспек. Мемлекет басшысы 2024 жылғы Жолдауында 2025 жылдан бастап облыстық маңызы бар қалалар әкімдерін тікелей сайлау жүйесіне көшу туралы түбегейлі шешімді жариялады. Жаңа жүйе бойынша алғашқы сайлау биыл қазан айында Семей қаласында өтті», – деді Мәулен Әшімбаев.
Сенат Төрағасы Мемлекет басшысының өңірлердің қаржылық дербестігін күшейтуге бағытталған реформаларына да назар аударды. Бұрын ешкім бюджетке тәуелді болғаны үшін жауап бермейтін. Өйткені, өңірлер еш әрекет жасамай-ақ Үкіметтен кепілдендірілген ақшаны алып отырды. Сондықтан оларға өз экономикасын дамытуға тырысудың қажеті болмады. Ал енді, Мемлекет басшысының бастамасымен Қазақстанда бюджеттер арасындағы ақша бөлу тәртібі үлкен өзгерістерге ұшырап жатыр. Олар бір жағынан, өңірлердің бюджеттік дербестігін ынталандыруды, екінші жағынан, олардың жауапкершілігін күшейтуді көздейді. Бұл реформалардың мақсаты – жергілікті бюджеттердің кірістерін ұлғайту.
« Бұған дейін ұзақ уақыт бойы аудан әкімдерінің өз бюджеті болмағаны және олардың облысқа толықтай тәуелді болғаны белгілі. Енді жаңа Бюджет кодексі бойынша шағын және орта бизнестен түсетін корпоративтік табыс салығы аудандық бюджеттерге беріледі. Бұл мәселе жеке табыс салығына да қатысты екенін атап өткен жөн. Мұндай шара аудан әкімдіктерінің қаржылық мүмкіндіктерін нығайтады. Облыстардың кірістерінің 70 пайызы аудандық бюджеттерге және облыстық маңызы бар қалалардың бюджеттеріне шоғырланатын болады. Бұл әкімдерді кіріс базасын ұлғайтуға ынталандырады. Президентіміз Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың орталықсыздандыруға бағытталған реформаларының мәні бір реттік акция емес, ол – Қазақстанның бүкіл мемлекеттік басқару жүйесін терең трансформациялауды көздейтін қадам. Қазірдің өзінде бюджетаралық салада нақты, шамалаған нәтижелерге қол жеткізіле бастады. Әрине, реформалар – процесс. Десе де, бұл жолдағы өзгерістер векторы айқын белгіленген, яғни олар – қатаң орталықтандырудан нақты қаржылық тәуелсіздікке ие, өздерінің дамуына жауап беретін өңірлер моделіне дейінгі ауқымды үдеріс», – делінген Сенат Төрағасының мақаласында.
